Kruszyniany – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie sokólskim, w gminie Krynki. Wieś położona w pobliżu rzeki Nietupy na skraju znajdujących się nad nią łąk, lasów oraz wzniesień (rozciągających się w kierunku pd.-wsch. od wsi) dochodzących do 161 m n.p.m. Kruszyniany leżą na historycznej Grodzieńszczyźnie, położone były w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, na obszarze ekonomii grodzieńskiej… Wieś została założona prawdopodobnie w wieku XVII. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany, jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami, walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o treści religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczow (Wikipedia). Największymi jednak atrakcjami w Kruszynianach są meczet oraz mizar – cmentarz tatarski. Meczet pochodzi z XVIII wieku, ale jego historia sięga króla Jana III Sobieskiego. Budynek jest zachowany w doskonałym stanie, można również zwiedzać jego wnętrze. Konstrukcja świątyni jest drewniana i postawiona na planie prostokąta. Ozdabiają ja dwie wieżyczki wykończone półksiężycami. Wnętrze jest podzielone na dwie części – oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Tuż za świątynią znajduje się stary cmentarz tatarski – mizar. Jest on również bardzo zadbany. Nagrobki są czytelne i nieco inne niż w religii chrześcijańskiej. Wszystkie zwrócone na wschód (atrakcjePodlasia.pl). Aby nie zwiedzać Kruszynian na głodnego, zaczęliśmy od skosztowania potraw tatarskich w Tatarskiej Jurcie. Wszystkim smakowały, a każde z nas zamówiło inna potrawę (w ten sposób spróbowaliśmy ich kilka). Następne było, umieszczone tuż obok restauracji, Muzeum (Centrum Edukacji i Kultury Muzułmańskiej Tatarów Polskich), w którym od chwili jego otwarcia, w 2015 roku, przedstawiana jest Historia osadnictwa tatarskiego na ziemiach dawnej RP … dobrowolnego osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim i Rzeczypospolitej Jan Długosz podaje rok 1397. Na ziemie polskie Tatarzy przynieśli ze sobą islam. Już jednak w XVI-XVII wieku zatracili swój język i wiele obyczajów, nazwiska rodowe uległy spolszczeniu. Muzeum nie jest duże, ale na pewno ciekawe i przydatne w tym miejscu. Następnie, kroki w Kruszynianach, skierowaliśmy w stronę meczetu. Nie jest on tak okazały jak w Abu Zabi ( https://tambylem.com/azja/zjednoczone-emiraty-arabskie/abu-zabi/ ) ale warty odwiedzenia. Szczególnie dla tych, którzy nie mieli okazji być dotychczas wewnątrz żadnego meczetu. Po wysłuchaniu tego, co ma do przekazania przewodnik, trzeba koniecznie przejść się w stronę cmentarza. Według danych MZR, obecnie na terenie Polski jest siedem muzułmańskich cmentarzy (mizarów), z czego wciąż czynne (uznane za Pomniki Historii) w Bohonikach i Kruszynianach (Podlaskie) oraz w Warszawie. Są też kwatery muzułmańskie na nekropoliach m.in. w Gdańsku i Wrocławiu. Jest on ładnie położony w lesie, a sporo mogił jest zadbanych. Taki inny niż te, katolickie, które najczęściej odwiedzamy w Polsce. Warto było przyjechać do Kruszynian, nie tylko dla tatarskiego jadła. W Kruszynianach spotkały się trzy wielkie religie – muzułmańska, prawosławna i katolicka. Żyją, obok siebie, po sąsiedzku, bez większych problemów. Można? Można.
